Οι άνθρωποι μεταδίδουν όλο και περισσότερο παθογόνα σε πληθυσμούς ζώων, θέτοντας σε κίνδυνο είδη που απειλούνται με εξαφάνιση όπως οι χιμπατζήδες και οι γορίλες. Μοριακές δοκιμές που έγιναν στη Στέλλα, μια ενήλικη γυναίκα σαράντα πέντε κιλών, μήνες μετά τον θάνατό της στο Εθνικό Πάρκο Kibale της Ουγκάντα, αποκάλυψαν τον ένοχο της επιδημίας: τον ανθρώπινο μεταπνευμοϊό, έναν ιό που προκαλεί συνηθισμένες αναπνευστικές λοιμώξεις στους ανθρώπους.
«Παρόλο που ο ιός δεν προκαλεί σοβαρές συνέπειες στους ανθρώπους, για τους στενότερους συγγενείς του σε πρωτεύοντα θηλαστικά είναι ένας πολύ γνωστός δολοφόνος», δήλωσε ο Τόνι Γκόλντμπεργκ, Αμερικανός επιδημιολόγος, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν-Μάντισον που πραγματοποίησε τις δοκιμές στη Στέλλα. «Περισσότερο από το 12% της κοινότητας στην οποία ανήκε η Στέλλα πέθανε ως αποτέλεσμα της επιδημίας, που σημειώθηκε το 2017», πρόσθεσε ο Γκόλντμπεργκ. Οι τουρίστες που πηγαίνουν να επισκεφθούν τους μεγάλους πιθήκους συχνά παραβιάζουν τις οδηγίες ασφαλείας μη φορώντας μάσκες και παραβιάζοντας το καθορισμένο όριο απόστασης των 7 μέτρων από τα ζώα.
Η μετάδοση από άνθρωπο σε ζώο, που ονομάζεται αντίστροφη ζωονόσος, είναι ένα φαινόμενο που επηρεάζει είδη σε όλο τον κόσμο: από μύδια μολυσμένα από τον ιό της ηπατίτιδας Α έως τσιτάχ που έχουν προσβληθεί από τη γρίπη Α, από το παράσιτο Giardia duodenalis που μεταδίδεται σε αφρικανικούς σκύλους, Lycaon pictus , στη φυματίωση που μεταδόθηκε στους ασιατικούς ελέφαντες. Όμως, λόγω της εξελικτικής εγγύτητάς τους με τον άνθρωπο, οι μεγάλοι πίθηκοι τείνουν να είναι πιο ευάλωτοι στις ανθρώπινες ασθένειες. «Μοιραζόμαστε περισσότερο από το 98 τοις εκατό του γενετικού μας υλικού με γορίλες και χιμπατζήδες, ώστε να μπορούμε εύκολα να τους αρρωστήσουμε», δήλωσε η Gladys Kalema-Zikusoka, κτηνίατρος άγριας ζωής και ιδρύτρια της Conservation Through Public Health, μιας μη κερδοσκοπικής ομάδας στο Entebbe της Ουγκάντα, αφιερωμένο στην προώθηση της συνύπαρξης μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Για ορισμένους πληθυσμούς μεγάλων πιθήκων που ζουν σε προστατευόμενες περιοχές, οι αντίστροφες ζωονόσοι αποτελούν ακόμη πιο σοβαρή απειλή από την απώλεια οικοτόπων ή τη λαθροθηρία. Αυτό συμβαίνει στις περισσότερες, αν όχι σε όλες, κοινότητες χιμπατζήδων στο Kibale. Σε ένα σύμπλεγμα στην Kanyawara, για παράδειγμα, παθογόνα του αναπνευστικού όπως ο ανθρώπινος ρινοϊός C και ο ανθρώπινος μεταπνευμοϊός ευθύνονται κυρίως για θανάτους χιμπατζήδων για περισσότερα από 35 χρόνια, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 59% των θανάτων από γνωστές αιτίες.
«Παρά τη σοβαρότητα του προβλήματος σε ολόκληρη την Αφρική», είπε ο Goldberg, «αυτό είναι ελάχιστα μελετημένο σε σύγκριση με άλλα θέματα διατήρησης». «Η ευαισθητοποίηση του κοινού είναι εξίσου χαμηλή», συνέχισε ο Γκόλντμπεργκ, ο οποίος σοκαρίστηκε από αυτό που είδε στο Κιμπάλε και αποφάσισε να επικεντρωθεί στην εξεύρεση τρόπων μείωσης του κινδύνου εμφάνισης παρόμοιων επιδημιών στο μέλλον. «Συνειδητοποίησα ότι αυτό δεν είναι απλώς κάτι που συμβαίνει κάθε τόσο», είπε ο Goldberg. «Είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και θα πρέπει να επισημοποιήσουμε τη μελέτη του», συνέχισε ο Goldberg. Πολλοί άλλοι επιστήμονες και οικολόγοι συμφωνούν ότι οι ανθρώπινες ασθένειες αντιπροσωπεύουν έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για τους μεγάλους πιθήκους της Αφρικής σήμερα, και κάποιες προσπάθειες βρίσκονται σε εξέλιξη για να χρησιμοποιηθεί μια προσέγγιση που βασίζεται στην έρευνα για να μετριαστεί το πρόβλημα. Μετά από μια σχεδόν δεκαετή παύση, για παράδειγμα, η IUCN, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης, δημοσιεύει τις τελευταίες της οδηγίες για την πρόληψη ασθενειών στον τουρισμό των μεγάλων πιθήκων.
Επιπλέον, τον περασμένο Ιούλιο, μια ομάδα εργασίας συναντήθηκε στην Ουγκάντα που στοχεύει να συνδυάσει τις προσπάθειες επιστημόνων, περιβαλλοντολόγων, κοινοτικών προγραμματιστών, τουριστικών φορέων και κυβερνητικών αξιωματούχων για να συζητήσουν την καλύτερη εφαρμογή υπεύθυνων τουριστικών πρακτικών και την τυποποίηση του εκπαιδευτικού περιεχομένου για τους τουρίστες. «Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των επιστημόνων, να δώσουν πολύ μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το ζήτημα», υποστήριξε ο Fabian Leendertz, διευθυντής του Helmholtz Institute for One Health στο Greifswald της Γερμανίας. «Όσο πιο συγκεκριμένα στοιχεία έχουμε για το πώς συμβαίνει η μετάδοση και πού βρίσκονται οι παράγοντες κινδύνου, τόσο καλύτερα και ακριβέστερα είναι τα μέτρα υγιεινής που λαμβάνουμε», τόνισε ο Leendertz. «Αυτό θα έκανε επίσης ισχυρότερα τα επιχειρήματα για να πειστούν οι τουριστικοί φορείς και άλλοι ενδιαφερόμενοι να συμμορφωθούν με αυτές τις οδηγίες», εξήγησε ο Leendertz.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν ακούσει για αντίστροφες ζωονόσους πιθανότατα το έχουν κάνει στο πλαίσιο του κορωνοϊού SARS-CoV-2, τον οποίο οι άνθρωποι έχουν μεταδώσει σε μια πληθώρα ειδών, από κατοικίδια ζώα μέχρι εξωτικά ζώα του ζωολογικού κήπου. Πιο πρόσφατα, ο SARS-CoV-2 εξαπλώθηκε σε ελάφι με λευκή ουρά, Odocoileus virginianus, σε όλη τη Βόρεια Αμερική, παρέχοντας στον ιό μια νέα άγρια δεξαμενή. «Το εφιαλτικό σενάριο είναι ότι αυτό εμφανίζεται ως μια νέα παραλλαγή», σημείωσε ο Goldberg. Πολύ πριν ακούσουμε για τίγρεις και μινκ που πάσχουν από COVID-19, ωστόσο, οι ερευνητές παρατηρούσαν το ίδιο φαινόμενο να συμβαίνει με πολλές ανθρώπινες ασθένειες σε δεκάδες άγρια και αιχμάλωτα είδη. Μερικές από τις πρώτες ηχογραφήσεις σε μεγάλους πιθήκους έγιναν από τη Βρετανίδα πρωτευματολόγου Τζέιν Γκούνταλ, η οποία το 1966 κατέγραψε δέκα χιμπατζήδες που φαινόταν να έχουν προσβληθεί από ιό πολιομυελίτιδας μετά από επιδημία σε μια κοντινή ανθρώπινη κοινότητα. Ο Goodall υποψιαζόταν ότι οι χιμπατζήδες αρρώστησαν από τον άνθρωπο. Αλλά τα στοιχεία ήρθαν μόλις το 2008, όταν ο Leendertz και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν μοριακά εργαλεία για να δείξουν ότι οι ανθρώπινοι ιοί ήταν υπεύθυνοι για μια δεκαετία σοβαρών κρουσμάτων αναπνευστικής νόσου σε χιμπατζήδες στο Εθνικό Πάρκο Tai, Ακτή Ελεφαντοστού.
«Η δουλειά ήταν μια κλήση αφύπνισης», τόνισε ο Leendertz. Το 2015, η IUCN δημοσίευσε οδηγίες για τον μεγάλο τουρισμό πιθήκων, οι οποίες συνιστούν στους ανθρώπους να μένουν τουλάχιστον 7 μέτρα μακριά από τα ζώα. Οι οδηγίες διευκρινίζουν επίσης ότι όλοι οι επισκέπτες πρέπει να φορούν μάσκες προσώπου. Αν και αυτοί οι κανόνες είναι σαφείς στα χαρτιά, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο ασθένειας μόνο εάν εφαρμόζονται πραγματικά από ξεναγούς και ακολουθούνται από τουρίστες στο πεδίο.
