Λόγω της οικολογικής τους αξίας, αυτά τα πουλιά είναι προστατευόμενο είδος και υπάρχουν κοινότητες που έχουν βρει τον τρόπο να ζουν με την ενόχληση τους. Γιατί το να τους έχουμε γείτονες είναι καλό για εμάς και το περιβάλλον
Οι ορμητικές πτήσεις και τα κελαηδήματα τους είναι όλο και πιο σπάνια να δεις και να ακούσεις, τόσο στην ύπαιθρο όσο και σε αστικά περιβάλλοντα. Υπάρχουν ολοένα και λιγότερα χελιδόνια στην Ελλάδα και την Ευρώπη : όπως επίσης αναφέρουν τα στοιχεία από τον Άτλαντα της μετανάστευσης των πτηνών στην Ελλάδα , από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990 οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί χελιδονιών «υπέστησαν μια γενικευμένη δημογραφική πτώση της τάξης του 20% -60% σε πολλές χώρες, με πρόσφατη τάση προς τη σταθερότητα». Πιο ενημερωμένα στοιχεία, τα οποία υποβλήθηκαν σε επεξεργασία με το Εθνικό Αγροτικό Δίκτυο, επιβεβαιώνουν ότι από το 2000 έως το 2023 ο πληθυσμός στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 50% . Και είναι μια τραγωδία, γιατί, « τα χελιδόνια είναι το σύμβολο όλων των προβλημάτων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και το μοντέλο εντατικής γεωργίας ».
Αντιμέτωποι με αυτήν την έκτακτη ανάγκη, υπάρχουν δήμοι που μπορούν να καυχηθούν το παρατσούκλι “πόλη των χελιδονιών”, επειδή η κοινότητα κινητοποιείται για να προστατεύσει τις φωλιές και άλλοι, όπου ο δήμος πρέπει να καταφύγει σε νομικές ενέργειες κατά μιας συγκυριαρχίας για να αφαιρέσει εγκατεστημένα δίχτυα και αποτρεπτικά μέσα για την αποφυγή φωλεοποίησης. Γιατί αν το πέταγμα των χελιδονιών είναι όμορφο να το βλέπεις, οι φωλιές τους δεν είναι πάντα ευπρόσδεκτες λόγω της ποσότητας των κουτσουλιών που καταλήγει στους τοίχους των κτιρίων και στο έδαφος . Μάλιστα, αν τα χελιδόνια έχτιζαν προηγουμένως τις φωλιές τους στην είσοδο σπηλαίων, θαλάσσιων γκρεμών ή κάτω από κλαδιά δέντρων, σήμερα φωλιάζουν σχεδόν αποκλειστικά σε μέρη που δημιουργήθηκαν ή τροποποιήθηκαν από τον άνθρωπο, κυρίως κάτω από στέγες.
Προστατεύεται από το νόμο, αλλά απειλείται στην πράξη
Η αφαίρεση της φωλιάς ενός χελιδονιού, ακόμα κι αν τα ζώα δεν είναι εκεί (αυτά τα πουλιά μεταναστεύουν νότια τον χειμώνα μας και επιστρέφουν την άνοιξη όπου είχαν φωλιάσει προηγουμένως για να γεννήσουν τα αυγά τους) είναι έγκλημα . Τα χελιδόνια είναι προστατευόμενο είδος και η Ευρωπαϊκή Οδηγία 409/79 ΕΟΚ ορίζει ότι «Απαγορεύεται κάθε μορφή ιχθυοτροφίας και σύλληψης άγριων πτηνών και θηλαστικών, καθώς και η λήψη αυγών, φωλιών και νεοσσών σε όλη την εθνική επικράτεια». Επιπλέον, η Σύμβαση της Βέρνης, εκτός από τη θέσπιση των ίδιων απαγορεύσεων, κατατάσσει τα χελιδόνια και τα μαρτίν στα αυστηρά προστατευόμενα είδη επειδή κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Αν και οι εθνικοί κανόνες είναι σαφείς, ορισμένοι Δήμοι θέλησαν να τους ενισχύσουν, εκδίδοντας συγκεκριμένα διατάγματα που απαιτούν από όσους καταστρέφουν φωλιές, εκτός από την καταβολή προστίμου, να επαναφέρουν την προηγούμενη κατάσταση των χώρων με τη δημιουργία τεχνητών φωλιών. Οι οικονομικές κυρώσεις, ωστόσο, παραμένουν περιορισμένες (γενικά από 25 έως 500 ευρώ), γεγονός που αναζωπυρώνει τη συζήτηση για λιγότερο αυστηρές ποινές, γενικά, όταν πρόκειται για περιβαλλοντικά εγκλήματα ή εγκλήματα κατά των ζώων.
Για το λόγο αυτό, πρωτοβουλίες αξίζουν πολύ περισσότερα από τα πρόστιμα.
Ο αριθμός των νεόκτιστων φωλιών το 2024 είναι χαμηλότερος από ό,τι το 2023: ο αριθμός αυτός, σε σύγκριση με τις πολυσύχναστες φωλιές, δείχνει ότι τα χελιδόνια έχουν χρησιμοποιήσει περισσότερες, σε σύγκριση με το 2023, παλιές φωλιές, δηλαδή αυτές που κατασκευάστηκαν τα προηγούμενα χρόνια, αυτό το γεγονός θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι τα χελιδόνια αισθάνονται αρκετά ασφαλή να φωλιάζουν στις παλιές τοποθεσίες φωλιάς και επομένως δεν χρειάζεται να βρουν νέες. Εν ολίγοις, αποδεικνύεται ότι δεν χρειάζονται πολλά για τα χελιδόνια να αισθάνονται ασφαλή ακόμα και στην πόλη.
Γιατί ολοένα και λιγότερα είναι τα χελιδόνια
«Αν από τη μια υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών και μεγαλύτερη προσοχή στη μη καταστροφή φωλιών σε σύγκριση με πριν από μερικά χρόνια, οι κύριες αιτίες της μείωσης του πληθυσμού των χελιδονιών πρέπει να αποδοθούν στις αλλαγές στο γεωργικό περιβάλλον και την εξαφάνιση λιβαδιών και υγροτόπων , όπου έβρισκαν έντομα σε αφθονία». Υπολογίζεται ότι ένα χελιδόνι πιάνει μια ποσότητα εντόμων ίση με περίπου 7-8 φορές το βάρος του κάθε μέρα (συνολικά περίπου 170 γραμμάρια, γεγονός που καθιστά αυτά τα πουλιά τρομερούς εξισορροπητές του πολλαπλασιασμού των μυγών και των κουνουπιών. Αλλά η εντατική γεωργία κάνει εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων και αν δεν υπάρχουν λιβάδια (τα οποία συχνά επηρεάζονται από τη ρύπανση των γειτονικών γεωργικών αγρών) τα χελιδόνια δεν έχουν τίποτα να φάνε στο τέλος, αλλά αυτό σίγουρα δεν είναι ένα μικρό πρόβλημα, υπάρχει η κλιματική αλλαγή: «Η υπερθέρμανση του πλανήτη Και τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν τη μετανάστευση των χελιδονιών με διάφορους τρόπους, αφού στο ταξίδι τους συναντούν περιοχές της ερήμου, που επηρεάζονται από αναταραχές και βρίσκουν όλο και λιγότερες υγρές περιοχές, όταν φτάσουν στην ήπειρό μας, τη μέγιστη αφθονία εντόμων δεν συμπίπτει πλέον με την άφιξή τους, ένα σοβαρό πρόβλημα για όλους τους εντομοφάγους μετανάστες”.
Επιπλέον, οι κινητοποιήσεις των πολιτών για την προστασία των υφιστάμενων φωλιών δεν αρκούν γιατί είναι ολοένα και πιο δύσκολο για αυτά τα πουλιά να βρουν κατάλληλα μέρη για να τις φτιάξουν νέες. Δεκαετίες μη συντηρητικών κατασκευών, με την κατεδάφιση κτιρίων και την κατασκευή νέων κατασκευών, σημαίνουν ότι πολλά σπίτια δεν έχουν πλέον στοιχεία χρήσιμα για τη φιλοξενία μιας φωλιάς επειδή έχουν γυμνούς τοίχους χωρίς χειρολαβές.
Ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη, αλλά είναι καλό για φάρμες
Όπως κάθε κομμάτι της βιοποικιλότητας, ο οικολογικός ρόλος των χελιδονιών είναι πολλαπλός και μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από το MUSE, το Lipu και το Πανεπιστήμιο του Μιλάνου έφερε νέα στοιχεία για το πόσο πολύτιμα είναι αυτά τα αποδημητικά πουλιά στους στάβλους όπου καταφέρνουν ακόμα να φωλιάσουν . Στην πραγματικότητα, η έρευνα έχει αξιολογήσει την επίδραση που μπορεί να έχει η παρουσία και η αφθονία των χελιδονιών στους στάβλους, στον ρυθμό δραστηριότητας των μυγών, στα πιθανά θηράματά τους και στους φορείς διαφόρων παθογόνων μικροοργανισμών και στο στρες για τα εκτρεφόμενα ζώα. Σε θερμοκρασία 22°, αναφέρει η μελέτη , η τοπική παρουσία 25 χελιδονιών αντιστοιχεί σε μέση μείωση άνω του 60% στο ποσοστό δραστηριότητας του πετάει σε σύγκριση με αυτό που θα είχατε σε έναν στάβλο χωρίς χελιδόνια. Χάρη στη συνεργασία της Μονάδας Κτηνιατρικής Υγιεινής και Δημόσιας Υγείας, καταφέραμε επίσης να διαμορφώσουμε ένα πρωτόκολλο που θα ακολουθήσει μέσα στους στάβλους με τις χελιδονοφωλιές, ώστε να επιτραπεί η παρουσία τους χωρίς αυτή να δημιουργεί «εμπόδια», θέτοντας τις βάσεις για την προστασία τους και να διασφαλιστεί ότι οι αγρότες μπορούν να επωφεληθούν από την πολύτιμη συνεισφορά τους».
Η Francesca Roseo, η πρώτη συγγραφέας του άρθρου μαζί με τον Marco Salvatori, και οι δύο ερευνητές στο MUSE – Science Museum of Trento, Conservation Biology Sector, υπενθυμίζει τους λόγους πίσω από αυτό το έργο και τις επιπτώσεις του επίσης σε μεγάλη κλίμακα: «Αυτή η μελέτη υποστηρίχθηκε σθεναρά από MUSE, Lipu και το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, επειδή η παρακμή αυτού του χαρισματικού είδους και πολλών άλλων λιγότερο γνωστών εντομοφάγων πουλιών είναι πραγματικά ανησυχητική. Χρειαζόμαστε καινοτόμες προσεγγίσεις για να αντιμετωπίσουμε τη μείωση της βιοποικιλότητας στον γεωργικό και κτηνοτροφικό τομέα και η εύρεση συνεργειών μεταξύ των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και της διατήρησης της βιοποικιλότητας είναι θεμελιώδης».
«Τα χελιδόνια και οι αγρότες μπορούν να είναι ο ένας σύμμαχος του άλλου». «Αυτή η μελέτη αντιπροσωπεύει ένα παράδειγμα των υπηρεσιών οικοσυστήματος που μας προσφέρουν πολλά είδη, ρίχνοντας φως στη συμβολή ιδιαίτερα των εντομοφάγων πτηνών. Η διατήρηση αυτών των ζώων ωφελεί επίσης τους αγρότες και τους καταναλωτές και μας υπενθυμίζει ότι χρειαζόμαστε «υγιή» και λειτουργικά οικοσυστήματα για να αντιμετωπίσουμε τις περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε».
