Σκύλοι ουρλιάζουν, φίδια που σέρνονται από τα κρησφύγετα τους, γάτες που μαζεύονται στο δρόμο: υπάρχουν πολλά επεισόδια που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι τα ζώα μπορούν να προβλέψουν τους σεισμούς. Είναι όμως όντως έτσι;
@silviu.g #fyp #turkey #turkeyearthquake #earthquake #tragedy #warn #warning #warning⚠️ #dog #dogsoftiktok #sense
Σε ένα βίντεο παρακολούθησης που έγινε viral στα social media μετά τον σεισμό στην Τουρκία στις 6 Φεβρουαρίου, υπάρχει ένας σκύλος που ξαφνικά αρχίζει να ουρλιάζει . Όποιος το διέδωσε έγραψε ότι ο σκύλος βρισκόταν σε μια από τις περιοχές που επλήγησαν από τον σεισμό και ότι θα ένιωθε το σοκ λίγο πριν αρχίσουν να τρέμουν όλα. Αλλά πόση αλήθεια υπάρχει σε αυτό; Καταρχάς, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν όντως ο σκύλος γαβγίζει λόγω του σεισμού. Ωστόσο, αυτό που μας ενδιαφέρει να εξερευνήσουμε σε βάθος, με τη συμβολή του διευθυντή του Geopop , Andrea Moccia , είναι το ερώτημα που θέτουν όλοι: μπορεί ένας σκύλος, αλλά τα ζώα γενικότερα, να «προβλέψουν» πραγματικά έναν σεισμό;
Σκεφτείτε πόσο μεγάλη θα μπορούσε να είναι η ανακάλυψη ότι τα ζώα μπορούν πραγματικά να προβλέψουν τους σεισμούς, κυρίως επειδή δεν υπάρχει τεχνολογία που να μπορεί να τους προβλέψει σήμερα. Η ιδέα ότι τα ζώα αισθάνονται έναν σεισμό δίνοντάς μας χρόνο να προετοιμαστούμε προφανώς απευθύνεται σε όλους και θα ήταν ένα σημείο καμπής. Αλλά – προσοχή – δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις για αυτήν την πιθανότητα . Για το λόγο αυτό, η επιστημονική κοινότητα είναι πολύ διχασμένη μεταξύ εκείνων που δεν θέλουν απολύτως να πάνε ανισόρροπα και εκείνων που αντίθετα προσπάθησαν να προωθήσουν συσχετισμούς μεταξύ κάποιων ανώμαλων συμπεριφορών και των σεισμών που ακολούθησαν. Επίσης γιατί έχουν παραδοθεί άφθονες «μαρτυρίες» , ακόμη και πριν από χιλιάδες χρόνια.
«Είναι πολύ σημαντικό να διευκρινιστεί μια πτυχή για να αποφευχθούν παρεξηγήσεις – επιβεβαιώνει ο Andrea Moccia – Από επιστημονική άποψη δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ορισμένες συμπεριφορές ζώων είναι ικανές να προβλέψουν τους σεισμούς. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για αυτό και κανένας γεωλόγος δεν θα έλεγε διαφορετικά. Μέχρι σήμερα υπάρχουν μελέτες για τη συμπεριφορά των ζώων σε σχέση με τους σεισμούς. Αλλά μόνο και μόνο επειδή υπάρχουν αυτές οι μελέτες δεν σημαίνει ότι τα ζώα αισθάνονται σεισμούς. Πρέπει πρώτα να το αποδείξουμε. Μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι σημαντικό να μην προκαλείται σύγχυση, γιατί σήμερα τίποτα δεν είναι αρκετό για να διαδοθεί παραπληροφόρηση και να δημιουργηθούν ψεύτικες ειδήσεις».
Πώς «προβλέπουν» τα ζώα τους σεισμούς;
Στο Διαδίκτυο μπορούμε να βρούμε πολυάριθμα βίντεο με σκυλιά που ουρλιάζουν ή τρέχουν μακριά λίγα δευτερόλεπτα πριν από έναν σεισμό . Σε αυτή την περίπτωση οι επιστήμονες έχουν εξερευνήσει μια άλλη ικανότητα των ζώων, δηλαδή αυτή της αντίληψης ενός σεισμού πριν το καταλάβουμε εμείς. Μια ιταλική μελέτη του 2018 , που δημοσιεύτηκε από την ερευνήτρια Giovanna De Liso στο Open Journal of Earthquake Research , διερευνά φωνές, όπως ουρλιαχτά σκύλου και άλλες ανώμαλες συμπεριφορές ζώων που συμβαίνουν μεταξύ 40 και 70 δευτερολέπτων πριν από ένα σεισμό. Σύμφωνα με αυτές τις μελέτες, τα ζώα θα αισθάνονταν τα κύματα P των σεισμών, τα οποία δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε. Στην πραγματικότητα, τα ανθρώπινα όντα θα μπορούσαν να αισθανθούν μόνο τα κύματα S. Τι είναι όμως αυτά τα κύματα;
«Ονομάζονται κύματα P, όπως «πρωτεύοντα» ή «δευτερεύοντα», γιατί όταν συμβαίνει ένας σεισμός είναι τα κύματα που διαδίδονται πιο γρήγορα και τα οποία ανιχνεύουν πρώτα οι σεισμογράφοι – διευκρινίζει ο Moccia – Φανταστείτε έναν αγώνα ανάμεσα σε μια Ferrari και μια 500. Τα Κύματα P είναι οι Ferrari, τα S Waves είναι τα 500. Η κίνηση των κυμάτων P είναι διαμήκης, παράλληλη με την κατεύθυνση του κύματος, συμπιέζουν και διαστέλλουν το έδαφος σαν ακορντεόν. Τα κύματα S, ή «δευτερεύοντα» – τα 500 για να είμαστε ξεκάθαρα – φτάνουν αργότερα από τα κύματα P, γιατί είναι κάθετα στην κατεύθυνση του κύματος και επομένως προκαλούν μια ταλαντωτική κίνηση, παρόμοια με τα κύματα της θάλασσας. Λοιπόν, μπορούμε να νιώσουμε μόνο αυτά τα κύματα».
Όπως εξηγούν ορισμένοι ερευνητές, επομένως, τα ζώα θα είχαν την ικανότητα να αισθάνονται τα κύματα P, τα οποία εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι στα βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, στην πραγματικότητα, τα ζώα δεν προβλέπουν τον σεισμό αλλά θα αντιδρούσαν σε έναν σεισμό που είναι ήδη σε εξέλιξη, ακόμα κι αν δεν τον έχουμε προσέξει ακόμα. Αλλά τώρα ας προχωρήσουμε στη δεύτερη ερώτηση, ίσως την πιο συναρπαστική και για την οποία έχουν γίνει εκατοντάδες μελέτες και πολλές είναι ακόμη σε εξέλιξη: τα ζώα μπορούν να προβλέψουν την άφιξη των σεισμών, όχι ένα λεπτό πριν, αλλά με μέρες, ακόμη και εβδομάδες της προκαταβολής;
Πώς συμπεριφέρονται τα ζώα πριν από έναν σεισμό;
Ο ιστότοπος USGS (United States Geological Survey) αναφέρει μερικές εντυπωσιακές περιπτώσεις. Η πρώτη μαρτυρία χρονολογείται από το 373 π.Χ. , όταν λίγο πριν από έναν ισχυρό σεισμό στην Ελλάδα, αρουραίοι, νυφίτσες, φίδια και χιλιόποδες εγκατέλειψαν μαζικά τα σπίτια τους. Ένα άλλο, αναμφισβήτητα πιο πρόσφατο, χρονολογείται από το 1975 : η κινεζική αρχή αποφάσισε να εκκενώσει την πόλη Haicheng ακολουθώντας αναμφισβήτητα τη συνηθισμένη συμπεριφορά των φιδιών, τα οποία ξαφνικά βγήκαν από τη χειμερία νάρκη και άρχισαν να σέρνονται από τα κρησφύγετα τους. Λίγο αργότερα, σημειώθηκε ένας σεισμός μεγέθους 7,3 Ρίχτερ, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως ο πρώτος προβλεπόμενος σεισμός στην ιστορία. Αυτή η απόφαση έσωσε περίπου 150.000 ανθρώπους, εκτιμούν οι τοπικές αρχές. Όταν έγινε ο σεισμός στην Ινδονησία το 2004 , ωστόσο, οι ντόπιοι είπαν ότι οι ελέφαντες άρχισαν να απομακρύνονται από τη θάλασσα προς υψηλότερες περιοχές, καταφέρνοντας έτσι να αποφύγουν το τσουνάμι που κατέστρεψε τις παράκτιες πόλεις. Ωστόσο, ας προσέξουμε ότι αυτά είναι μόνο αναφερόμενα γεγονότα και όχι επαληθευμένες επιστημονικές μελέτες και επομένως δεν λαμβάνουν υπόψη χίλιες άλλες μεταβλητές που υπάρχουν στη φύση και οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει αυτές τις συμπεριφορές.
Πόσο καιρό πριν μπορούν να αισθανθούν τα ζώα τον σεισμό;
Μεταξύ 2016 και 2017, μια διεθνής ομάδα με επικεφαλής τον Martin Wikelski, ορνιθολόγο και διευθυντή του Max Planck Institute of Animal Behavior – που είναι ένα ινστιτούτο που αναλύει τη συμπεριφορά των ζώων στη φύση – παρακολούθησε τη συμπεριφορά των αγελάδων, των προβάτων, των κουνελιών, των κοτόπουλων και τσοπανόσκυλων με τεχνολογία εντοπισμού σε φάρμα στο χωριό Capriglia, με τη σύμφωνη γνώμη ντόπιων αγροτών. Κατά τη διάρκεια τεσσάρων μηνών, έως και 18.000 σεισμοί καταγράφηκαν σε αυτήν την περιοχή : ως επί το πλείστον μικροί σεισμοί, αλλά και δώδεκα σεισμοί μεγέθους 4 και άνω, συμπεριλαμβανομένου του 6,6 που όλοι θυμόμαστε ως τον καταστροφικό σεισμό Amatrice . Λοιπόν, οι ερευνητές είδαν ότι, ειδικά τα ζώα που ήταν κλεισμένα σε περιβλήματα, άρχισαν να τινάζονται έως και 20 ώρες πριν από κάθε νέο σεισμό . Με βάση αυτές τις αλλαγές στη συμπεριφορά προσπάθησαν να αντλήσουν εκτιμήσεις για τους σεισμούς που έφτασαν σύντομα. Με αυτή τη μέθοδο –έγραψαν στην έρευνα– θα είχαν καταφέρει να προβλέψουν σωστά επτά στους οκτώ σεισμούς . Και προσθέτουν επίσης μια λεπτομέρεια: όσο πιο κοντά ήταν τα ζώα στο επίκεντρο, τόσο πιο γρήγορα θα άλλαζε η συμπεριφορά τους σε σύγκριση με τα άλλα.
Για τους ερευνητές της μελέτης, μια συσχέτιση με τον σεισμό θα ήταν προφανής, αλλά ο λόγος που οδήγησε τα ζώα να αντιδράσουν με αυτόν τον τρόπο είναι ένα άλλο σκοτεινό στοιχείο για το οποίο διατυπώνονται πολλές υποθέσεις. Θα μπορούσαν τα ζώα να έχουν επικοινωνήσει μεταξύ τους για να ειδοποιήσουν το ένα το άλλο; Για παράδειγμα: ο σκύλος τρομάζει την αγελάδα γαβγίζοντας. Αλλά τι σήμα θα είχαν αντιληφθεί;
Μεταξύ των πολλών υποθέσεων που έγιναν είναι ότι σύμφωνα με την οποία τα ζώα θα αντιδρούσαν σε μια συγκέντρωση θετικών ιόντων στον αέρα , ένα χημικό σήμα που μελετάται μεταξύ των πρόδρομων φαινομένων των σεισμών. Οι μελέτες λένε αυτό: πρακτικά κοντά σε μια ολισθαίνουσα πλάκα, όπου συσσωρεύεται πίεση, ένα ηλεκτρικό πεδίο αρχίζει να διαδίδεται ακόμη και σε μεγάλες αποστάσεις και μπορεί να φτάσει στην επιφάνεια. Σε επαφή με τον αέρα, αυτό το ηλεκτρικό πεδίο δημιουργεί θετικά ιόντα. Η συγκέντρωση αυτών των ιόντων θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στη διάθεση των ζώων , καθιστώντας τα πρακτικά όλα αναστατωμένα. Αυτή η υπόθεση, αν θέλετε να εμβαθύνετε βαθύτερα, προτάθηκε από έναν γεωφυσικό της NASA, Friedemann Freund .
Οι αμφιβολίες της επιστημονικής κοινότητας
Για εκείνο το μέρος της επιστημονικής κοινότητας που είναι πολύ πιο δύσπιστο για την όλη υπόθεση των ζώων-σεισμών, αυτή η έρευνα πρέπει να θεωρηθεί εντελώς ανεπαρκής γιατί παρουσιάζει πολλά αδύναμα σημεία. Το 2018, μια ομάδα γεωλόγων και οικολόγων εξέτασε περισσότερες από 700 αναφορές που αφορούσαν ζώα που ανήκουν σε 130 διαφορετικά είδη . Από την έκθεσή τους, που δημοσιεύτηκε στο «Bulletin of the Seismological Society of America» , προέκυψε τελικά ότι σε λιγότερο από το 1% των σεισμικών γεγονότων υπήρχε πραγματικά ασυνήθιστη συμπεριφορά πριν από τον σεισμό, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ήταν οι πρώτοι κραδασμοί. – Κύματα P, θυμάσαι; – να έχουν ειδοποιήσει τα ζώα.
Εκτός από αυτό, ο σκεπτικισμός της επιστημονικής κοινότητας εξαρτάται από το γεγονός ότι τα ζώα υπόκεινται σε πολλά διαφορετικά ερεθίσματα και δεν είναι εύκολο να διαπιστωθεί εάν μια κατάσταση άγχους εξαρτάται από έναν σεισμό που θα φτάσει μετά από μια εβδομάδα ή από το ποιος ξέρει τι άλλο.
Και τότε υπάρχει λόγος εάν οι σεισμοί θεωρούνται “απρόβλεπτα” γεγονότα: όλα τα πιθανά σήματα που προηγούνται, όπως ιόντα στον αέρα ή η παραμόρφωση του εδάφους, τα ηλεκτρομαγνητικά σήματα κ.λπ. δεν είναι καθόλου εύκολο να αναγνωριστούν, τόσο που μάλιστα συχνά συνδέονται με τον σεισμό μόνο αφού έχει ήδη συμβεί. Πέραν του ότι πολλές φορές δεν έχουν καμία σχέση με σεισμικά γεγονότα. Για να καταλάβετε, μια υψηλότερη συγκέντρωση ιόντων στον αέρα μπορεί επίσης να ανιχνευθεί λόγω καταιγίδας.
Συμπεράσματα και συνεχιζόμενη έρευνα
Σε κάθε περίπτωση, η επιστημονική κοινότητα εξακολουθεί να εργάζεται: ο Martin Wikelski, ο ορνιθολόγος παρακολούθησης στην ιταλική φάρμα, είναι ο εγκέφαλος πίσω από ένα έργο που ονομάζεται Icarus , σε συνεργασία με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό . Στην πράξη, υπάρχει μια γιγαντιαία κεραία που βρίσκεται 400 χιλιόμετρα από τη Γη η οποία, από τότε που «άνοιξε» το 2019, παρακολουθεί τις κινήσεις των ζώων σε ολόκληρη την επιφάνεια του πλανήτη , για να συλλέγει πληροφορίες μεγάλης κλίμακας αυτή τη φορά με στόχο να κατανοηθεί εάν τα ζώα κινούνται όταν πλησιάζει σεισμός.
«Ναι, έχοντας διευκρινίσει ότι δεν υπάρχουν ακόμη βεβαιότητες σε αυτές τις μελέτες – καταλήγει ο Andrea Moccia – πρέπει να πούμε ότι στην επιστημονική έρευνα είναι απαραίτητο να μην βάζουμε παρωπίδες και να μην ερευνούμε καμία φαινομενολογία. Το καθήκον της επιστήμης είναι να θέτει ερωτήματα και να αναζητά απαντήσεις μέσω της επιστημονικής μεθόδου».
Σκεφτείτε τι θα σήμαινε, με την υποστήριξη της έρευνας και των ολοένα και πιο σύγχρονων τεχνολογιών, να προσπαθήσουμε να αποκαλύψουμε έστω και ένα από τα πολλά μυστήρια που αφορούν το ζωικό βασίλειο, από το οποίο έχουμε ακόμη τόσα πολλά να μάθουμε. Και ίσως ποιος ξέρει, με τη συνεργασία με υγιή και σεβασμό με τα ζώα, στο μέλλον η εκκένωση των πόλεων μας δεν θα μπορούσε πλέον να είναι απλώς μια μεμονωμένη περίπτωση, αλλά κανονικότητα.
