Είναι κοινή σκέψη ότι τα μη ανθρώπινα ζώα δεν ερωτεύονται. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι με κάποιο τρόπο ένα πουλί ή ένα ποντίκι δεν χρειάζεται να ερωτευτεί, γιατί τους ενδιαφέρει μόνο η αναπαραγωγή. Αλλά αν εμείς οι άνθρωποι είμαστε ικανοί να κάνουμε και τα δύο, να αγαπάμε και να αναπαράγουμε, γιατί να μην είναι ικανά και άλλα είδη;
«Ο άνθρωπος αγαπά – που τον διακρίνει από όλα τα άλλα θνητά όντα, αν όχι και από τους αγγέλους»
παρατηρεί ο Γάλλος φιλόσοφος Jean-Luc Marion , και δεν είναι ο μόνος που το πιστεύει. Γιατί; Επειδή πιστεύεται κοινώς ότι άλλα ζώα κάνουν σεξ μόνο για να ζευγαρώσουν . Και η ερωτοτροπία, η αμοιβαία έλξη, η εμπιστοσύνη που αναγκαστικά δίνουν τα δύο άτομα το ένα στο άλλο εκείνες τις στιγμές; Έχετε δει ποτέ δύο σκυλιά να αναζητούν το ένα το άλλο, να μην μπορούν να βγάλουν την τρούφα το ένα από το άλλο, να γλείφουν το ένα το άλλο, να παίζουν σαν να μην υπάρχει αύριο, ακόμη και μέρες πριν το θηλυκό είναι δεκτικό στο ζευγάρωμα; Φυσικά, η οριστικότητα μεταξύ δύο ζώων μπορεί να είναι η ίδια (και δεν είναι πάντα έτσι), αλλά σε ό,τι προηγείται, και μερικές φορές ακολουθεί, τη σύζευξη, υπάρχει κάτι που υπερβαίνει την απλή σεξουαλική σύνδεση και αυτό είναι τα συναισθήματα.
Ένας δυνατός, δια βίου δεσμός ως ζευγάρι
Σύμφωνα με τον πρωτοπαθολόγο Frans de Waal, η αγάπη και η στοργή είναι απαραίτητες για όλα τα κοινωνικά ζώα και όχι μόνο στο πλαίσιο του σεξ. Πολλά είδη πτηνών, όπως οι πάπιες και οι χήνες, και τα θηλαστικά, όπως οι λύκοι και ορισμένα πρωτεύοντα θηλαστικά, είναι μονογαμικά και αναπτύσσονται ισχυροί δεσμοί μεταξύ των ζευγαριών . Είναι σχέσεις που διαρκούν μια ζωή, ακόμη και πέρα από το σεξ, και μάλιστα περιλαμβάνουν μεγάλες περιόδους στις οποίες αυτό απουσιάζει. Γιατί να μην το θεωρούμε αγάπη;
Η αγάπη δεν είναι μετρήσιμη
Το πρόβλημα με την αγάπη είναι ότι δεν είναι αναγνωρίσιμη από έξω . Για να καταλάβετε εάν ένα άτομο είναι θυμωμένο, χαρούμενο ή αηδιασμένο, απλώς παρατηρήστε το πρόσωπό του, τις χειρονομίες του, τη στάση του σώματος του, ακόμη και τη μυρωδιά του αλλάζει σαφώς. Αυτό συμβαίνει γιατί ο φόβος, η ευτυχία και η αηδία είναι πρωταρχικά συναισθήματα, σωματικές και ψυχικές καταστάσεις που επηρεάζουν τη συμπεριφορά. Και η νευροεπιστήμη έχει λύσει πολλές αμφιβολίες για την ύπαρξή τους σε μη ανθρώπινα ζώα, αποκαλύπτοντας τις συγκεκριμένες περιοχές και τα κυκλώματα που ενεργοποιούνται στον εγκέφαλο ενός ινδικού χοιριδίου όταν είναι λυπημένος ή ενός νεαρού αρουραίου που παίζει χαρούμενα. Η αγάπη είναι διαφορετική, γιατί είναι μια αίσθηση, δηλαδή μια εσωτερική υποκειμενική κατάσταση που μόνο όσοι τη νιώθουν μπορούν να γνωρίζουν και, επομένως, μπορεί να περιγραφεί μόνο με λέξεις. Αυτό κόβει τα πόδια, ή μάλλον τα πόδια, όλων των μη ανθρώπινων ζώων, που σημαίνει ότι μπορούμε μόνο να υποψιαστούμε ότι ερωτεύονται, χωρίς να μπορούμε να είμαστε σίγουροι.
Έρωτας στην εποχή των βολών
Υπάρχει ένα είδος ζώου που οι ηθολόγοι και οι ψυχολόγοι θεωρούν το ιδανικό μοντέλο για τη μελέτη του δεσμού ζευγαριού , επειδή η μονογαμική σχέση που δημιουργείται μεταξύ του αρσενικού και του θηλυκού είναι πραγματικά πολύ παρόμοια με αυτή που αναπτύσσεται μεταξύ μας και του συντρόφου μας (ή μας). Είναι το prairie vole , Microtus ochrogaster , το κλασικό ποντίκι αγρόκτημα με γκρι-καφέ παλτό και μεγάλα, σκούρα μάτια. Όταν οι βολβοί ζευγαρώνουν, ο εγκέφαλός τους απελευθερώνει εκρήξεις ωκυτοκίνης και βαζοπρεσσίνης , που οδηγούν τον καθένα από αυτούς να αναπτύξει μια αδιάσπαστη προτίμηση για αυτόν τον σύντροφο. Αλλά δεν είναι αρκετό. Για να δημιουργηθεί αυτός ο μονογαμικός και διαρκής δεσμός, είναι επίσης απαραίτητο, πριν το ζευγάρωμα, το αρσενικό και το θηλυκό να περάσουν λίγο χρόνο μαζί : έξι ώρες τους είναι αρκετές. Μπορεί να μην φαίνεται πολύ, αλλά αν αναλογιστούμε ότι οι βολβοί σπάνια ζουν μετά από ένα έτος ηλικίας, μια χούφτα ώρες γίνεται αρκετός χρόνος! Η πρώτη γνωριμία είναι πιθανό να αφήσει ένα αποτύπωμα στο μυαλό τους και αυτό, σε συνδυασμό με την αύξηση των νευροδιαβιβαστών που προκαλείται από το ζευγάρωμα, σημαίνει ότι είναι πρόθυμοι να παραμείνουν πιστοί ο ένας στον άλλον για το υπόλοιπο της ζωής τους .
Οι πολλές μορφές αγάπης
Το aoto της Nancy Ma (Aotus nancymaae) ζει μεταξύ Περού και Βραζιλίας
Ακόμη και οι αωτίδες , οι νυχτερινοί πίθηκοι της Νότιας Αμερικής με ένα πρόσωπο πλαισιωμένο σε μια καρδιά από λευκή γούνα και δύο στρογγυλά και ζωηρά μάτια σε χρώμα φουντουκιού, είναι κοινωνικά μονογαμικά ζώα . Το θηλυκό γεννά ένα μικρό κάθε χρόνο και ο πατέρας παίζει τον κύριο ρόλο στη φροντίδα του. Μόνο αυτός το κουβαλάει και το φροντίζει το ενενήντα τοις εκατό, επιστρέφοντάς το στη μητέρα αποκλειστικά για ταΐσματα. Όλα αυτά μας θυμίζουν μια άλλη πτυχή της αγάπης: για να την περιγράψουμε χρησιμοποιούμε μόνο ένα ρήμα, να αγαπώ , αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μόνο ένας τύπος.
Οι αρχαίοι Έλληνες το γνώριζαν καλά και χρησιμοποιούσαν πολλές λέξεις για να το ορίσουν. Ένα από αυτά είναι το «στοργή», που προέρχεται από το ρήμα «στέργω» και σημαίνει «αγαπώ τρυφερά». Με λίγα λόγια, είναι φιλική αγάπη. Και πάλι χάρη στη νευροεπιστήμη, γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος έχει εξελιχθεί ώστε να διασφαλίζει ότι οι γονείς φροντίζουν τους απογόνους τους. Έτσι, ορισμένες από τις χημικές ουσίες της σεξουαλικότητας, για παράδειγμα η ωκυτοκίνη, έχουν επίσης ανακυκλωθεί εξελικτικά για να μεσολαβήσουν τη γονική φροντίδα –και ειδικότερα τον κοινωνικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ γονέα και απογόνων– που υποδηλώνει ότι τα σεξουαλικά κίνητρα και τα γονικά είναι στενά συνδεδεμένα.
Τώρα, όταν δεν υπάρχει μόνο ένας τύπος αγάπης, το αρχικό ερώτημα γίνεται επίμονο: γιατί να υπάρχει ένα μόνο ζωικό είδος ικανό να ερωτευτεί;
